Motyw starości - Motyw starości w literaturze

Adam Mickiewicz Romantyczność

Jedną z postaci, która ocenia postawę Karusi, jest Starzec. Drwi on z jej bólu, nie wierzy, że dziewczyna może widzieć ducha zmarłego Jasia. Posądza ją o obłąkanie, uważa również, że ufający Karusi lud, jest przykładem ciemnoty i prostoty. Sam przychyla się do naukowego wyjaśniania wszystkich zjawisk, mówi:

 

Ufajcie memu oku i szkiełku,

Nic tu nie widzę dokoła.

 

W ten sposób potwierdza, że nauka neguje istnienie duchów – skoro nic nie widać, nie ma sensu zastanawiać się nad wizjami Karusi. Pozwala mu to na stwierdzenie, że świat nadprzyrodzony nie istnieje. Starzec reprezentuje klasycyzm i dawne ideały – to, co zdaniem romantyków już przeminęło i nie ma zastosowania w prawdziwym życiu („prawdy martwe” mają znacznie tylko w odniesieniu do nauki). Starzec jest przedstawicielem „starego” pokolenia.

 

Honoriusz Balzak Ojciec Goriot

Jan Joachim Goriot jest 69-letnim starcem mieszkającym w pensjonacie pani Vauquer. Bardzo kocha swoje córki, mimo że one się go wstydzą. Popada w rozpacz, bo Anastazja i Delfina nie chcą przyjmować go w swoich domach – upokarzają ojca, on tymczasem cieszy się z każdego kontaktu z nimi. Spełnia wszystkie ich zachcianki, a o swoich potrzebach nawet nie myśli. Pewnego razu, mimo osłabienia wychodzi z domu, żeby sprzedać ostatnie cenne przedmioty – uzyskane pieniądze przeznacza na suknię dla Anastazji. Goriot za każdym razem znajduje usprawiedliwienie dla Anastazji i Delfiny, mówi: „Życie moje jest w moich córkach”, dlatego też oddaje im wszystkie pieniądze. Liczne zmartwienia powodują zmiany w wyglądzie mężczyzny – chudnie, pojawiają się zmarszczki… Goriot umiera jako nędznik, jego córkom nie zależy na odwiedzeniu go w chwili śmierci, nie interesują się nawet kosztami pogrzebu. Goriot to przykład starego człowieka, który bardziej dba o ukochane dzieci niż o swój status społeczny czy zdrowie. Charakteryzuje go dobroć.

 

Ernest Hemingway Stary człowiek i morze

Santiago to stary rybak, który czuje, że nie jest już tak sprawny i pełny sił jak kiedyś, również łowi coraz mniej ryb. Jest biedny: mieszka w ubogiej chatce, żagiel łodzi jest połatany. Czas wpłynął też na jego wygląd: twarz pokrywają ciemne plamy spowodowane rakiem skóry, na rękach widnieją szramy powstałe na skutek wyciągania linką dużych ryb. Mężczyźnie pomaga Manolin. Chłopiec bardzo lubi staruszka, potrafi się z nim porozumieć – widzi w nim nauczyciela, a jednocześnie się o niego troszczy.

Pewnego dnia Santiago wyrusza na samotny rejs – udaje mu się złowić marlina. Walka z rybą bardzo go wyczerpuje, jednak nawet przez chwilę nie opuszcza go nadzieja. Mimo że udaje mu się dowieść jedynie szkielet wielkiej ryby, to wzbudza podziw innych rybaków. Starszy człowiek jest tutaj przykładem na to, że zawsze jest szansa na odniesienie zwycięstwa, pokonanie swoich słabości, udowodnienie sobie i innym, że nawet w kwiecie wieku można stać się bohaterem – uchronić się przed klęską.


Anna Świrszczyńska Odwiedziny

Wiersz przedstawia obraz staruszki, która przebywa w domu dla nieuleczalnie chorych. Kobieta zapewne wkrótce umrze: jej wygląd się znacznie zmienił – ma kruche kości, brak w niej wigoru, opadła z sił. Wcale nie chce przebywać w szpitalu, prosi o zabranie jej stamtąd, czuje się nieswojo w obcym miejscu. Jej błaganie („Ja tu nie chcę, zabierz mnie”) przypomina rozpacz bezbronnego dziecka, które nie potrafi sobie poradzić z zaistniała sytuacją. Podmiot liryczny to osoba, która przyszła w odwiedziny: wie, że starsza kobieta na nikim już nie zrobi wrażenia, nikogo niczym nie zachwyci, do końca życia będzie przebywać w zakładzie opieki. W miejscu tym nie zobaczy niczego przyjemnego, będzie świadkiem wielu niemiłych wydarzeń, towarzyszyć jej będą starzy i chorzy ludzie, którzy nie potrafią zapanować nad swoimi potrzebami fizjologicznymi. Sytuacja budzi przerażenie zarówno w podmiocie lirycznym, jak i w staruszce, powoduje, że łzy napływają do oczu. Starość ta nie jest więc pogodzeniem się z losem, to powolne odchodzenie w mękach.


Jacek Dehnel Lala

Książka prezentuje postać babci, która ma w pamięci wiele rodzinnych historii. Ta przedstawicielka najstarszego pokolenia inteligenckiej rodziny początkowo jest pełna temperamentu. Potrafi przytaczać opowieści w zabawny sposób, a jednocześnie przekazuje wiedzę kolejnym pokoleniom. Z czasem jednak kobieta zapomina, co już kiedyś mówiła. Zdarza jej się mylić wydarzenia i nie pamięta szczegółów opowiadanych już wcześniej historii. Nie potrafi też radzić sobie z potrzebami fizjologicznymi, wymaga stałej opieki, bo czasem robi niebezpieczne dla swego zdrowia rzeczy (np. je przeterminowane produkty, wychodzi w największe upały bez czapki na głowie). Autor pisze ciepło o babci, której stan zdrowia się pogarsza. Sam odkrywa w sobie pokłady cierpliwości, o których do tej pory nie miał pojęcia (opiekuje się babcią w czasie wolnym od zajęć uczelnianych).

 

Inne przykłady literackie:

  • Molier Skąpiec (starszy mężczyzna strzegący swojego majątku)
  • Henryk Sienkiewicz Latarnik (staruszek-patriota doznający wzruszenia)
  • Oscar Wilde Portret Doriana Graya (lęk przed starością i utratą młodzieńczego piękna)
  • Zofia Nałkowska Granica (odmienne postawy dotyczące starzenia się)
  • Julian Tuwim Staruszkowie (schemat życia starszych ludzi)
  • Anna Świrszczyńska Łzy (płacząca staruszka), Siwowłosa Ofelia (spacerująca staruszka)
  • Janusz Pasierb Stare kobiety w kościele (charakterystyka starszych kobiet)
  • Małgorzata Hillar Dziękuję Ci Panie (starość jako okres, z którym trudno się pogodzić)
  • Czesław Miłosz O starych kobietach (starsze kobiety), Na moje 88 urodziny (starszy człowiek jako obserwator)