Motyw przemijania - Motyw przemijania w literaturze

François Villon Wielki Testament

Głównym tematem tego wspaniaÅ‚ego Å›redniowiecznego poematu jest przemijanie. Wpisuje siÄ™ on dziÄ™ki temu w popularne również w wiekach Å›rednich obrazowanie wanitatywne (od vanitas). NajdosÅ‚owniej podjÄ™ty w utworze zostaje problem starzenia siÄ™, utraty urody czy siÅ‚ witalnych. Poeta pokazuje tu jednak również kwestiÄ™ przemijania czÅ‚owieka w historii, zÅ‚udność dóbr doczesnych, nieubÅ‚agany upÅ‚yw czasu. Akcentowana jest także w utworze zawodność pamiÄ™ci oraz przekonania o ważnym znaczeniu czÅ‚owieka w dziejach. Niemal przysÅ‚owiowe staÅ‚o siÄ™ już dzisiaj zawoÅ‚anie Villona: „Ach, gdzie sÄ… niegdysiejsze Å›niegi!” 

 

Daniel Naborowski Krótkość żywota  

Poeta podejmuje tu temat doczesnego życia. Wskazuje na jego krótkość i przemijanie. Dowodzi, że czÅ‚owiek powinien starać siÄ™ pogodzić z ulotnoÅ›ciÄ… swojej egzystencji. Obrazowe porównania pokazujÄ…, jak bardzo życie ludzkie jest nietrwaÅ‚e (przyrównane jest do dymu, cienia, wreszcie punktu). Ukazanie czasu w kontekÅ›cie ciÄ…gÅ‚ego ruchu i nastÄ™pujÄ…cych zmian. NieuchronnoÅ›ci towarzyszy tutaj także nieodwracalność i powszechność zdarzeÅ„ oraz zjawisk. W liryku poeta posÅ‚uguje siÄ™ gradacjÄ…, obrazujÄ…cÄ… coraz wyraźniej ulotność i nietrwaÅ‚ość ludzkiego żywota. KoÅ„cowe przyrównanie życia do „czwartej części mgnienia” jest najbardziej sugestywne. Sztandarowy utwór realizujÄ…cy barokowy motyw vanitas.

 

Kazimierz Przerwa-Tetmajer Koniec wieku XIX

Tematem wiersza jest dla poety koniec wieku XIX, a zarazem odchodzenie pewnych ideałów, wartości. Dawny świat i jego idee okazują się przebrzmiałe i nieaktualne. W nowej rzeczywistości nie ma dla nich miejsca. Brakuje jednak alternatywy dla przeszłości, podmiot liryczny nie potrafi wskazać szczytnych ideałów, które mogłyby zastąpić odchodzące w niepamięć wartości. Poetycki manifest postawy schyłkowej. Liryczny zapis świadomości człowieka żyjącego na przełomie wieków, w ważnym momencie historycznym, w obliczu dziejowej zmiany pokoleń. Ukazanie również bezsilności jednostki wobec postępujących masowo zmian (obrazowa metafora mrówki rzuconej na tory pociągu).

 

Tomasz Mann Śmierć w Wenecji

W utworze motyw przemijania dotyka kilku aspektów. Przede wszystkim ukazany jest proces starzenia się głównego bohatera Gustawa Aschenbacha, utraty sił witalnych i postępującej stagnacji jego działań. Akcja powieści osadzona jest jednak w ogarniętej zarazą Wenecji. Miasto jest zżerane przez chorobę, powoli następuje zanik jego świetności. Podnoszący się poziom wody pochłania coraz bardziej domy, zaś utrzymujący się w powietrzu odór stale się wzmaga. Jednocześnie z upadkiem wielkiego niegdyś miasta Mann pokazuje rozkład dawnej kultury i minionych wartości. Klasycyzm ustępuje tu miejsca dekadentyzmowi.

 

Jarosław Iwaszkiewicz Panny z Wilka

Powieść psychologiczna, która opisuje powrót mężczyzny w Å›rednim wieku do dworku w Wilku. Przed wielu laty spÄ™dziÅ‚ tu najlepszy okres swego życia, wówczas nawiÄ…zaÅ‚ też z pannami z dworku rozmaite kontakty, od erotycznej fascynacji, przez uczucie subtelne i wysublimowane, po prawdziwÄ… miÅ‚ość. Ponowne przybycie Wiktora do dworku uÅ›wiadamia mu, że dawne lata i mÅ‚odość bezpowrotnie przeminęły. MÅ‚ode, urocze panny staÅ‚y siÄ™ przez ten czas dorosÅ‚ymi kobietami. Niektóre powychodziÅ‚y za mąż, majÄ… dzieci. Ukochana mężczyzny sprzed lat – Fela – już nie żyje. Powrót pokazuje Wiktorowi również jak bardzo zmieniÅ‚ siÄ™ on sam. StaÅ‚ siÄ™ czÅ‚owiekiem przygaszonym, zgorzkniaÅ‚ym, bezskutecznie szukajÄ…cym przeszÅ‚oÅ›ci, której już nie ma.

 

Inne przykłady literackie:

• Biblia KsiÄ™ga Koheleta (ukazanie marnoÅ›ci doczesnego Å›wiata i życia)
• MikoÅ‚aj SÄ™p-SzarzyÅ„ski O krótkoÅ›ci i niepewnoÅ›ci na Å›wiecie żywota czÅ‚owieczego; O nietrwaÅ‚ej miÅ‚oÅ›ci rzeczy Å›wiata tego (zÅ‚udność i pozorność ziemskiej egzystencji czÅ‚owieka w kontekÅ›cie przemijania i Å›mierci)
• William Szekspir Hamlet (kiedy Hamlet oglÄ…da czaszkÄ™ bÅ‚azna królewskiego Yorika uÅ›wiadamia sobie nieubÅ‚agany upÅ‚yw czasu i konieczność Å›mierci)
• Hieronim Morsztyn Åšwiatowa rozkosz (ukazanie wartoÅ›ci duchowych i nietrwaÅ‚oÅ›ci dóbr doczesnych)
• Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (dworek w Soplicowie jest reliktem przeszÅ‚oÅ›ci, obrazem odchodzÄ…cej w niepamięć kultury szlacheckiej)
• BolesÅ‚aw Prus Lalka (ukazanie spoÅ‚eczeÅ„stwa polskiego w chwili ważnych przemian cywilizacyjnych, kulturowych i gospodarczych)
• Charles Baudelaire Padlina (mÅ‚odość i piÄ™kno skontrastowane z obrazami Å›mierci i rozkÅ‚adu)
• Jan LechoÅ„ Toast (przemijanie dawnego Å›wiata i kultury)
• WisÅ‚awa Szymborska Nic dwa razy (przemijanie i niepowtarzalność zdarzeÅ„)