Rosja za Piotra I i Katarzyny II

Po śmierci Fiodora III Romanowa władzę w 1682 r. na skutek walki jednocześnie objęli dwaj synowie Aleksego – Iwan V i Piotr I. Obydwaj byli jeszcze wówczas osobami małoletnimi, dlatego też do 1689 r. trwał w Rosji okres regencji. Władzę sprawowała wówczas siostra braci – Zofia. Jej celem stało się zdobycie władzy, z tego powodu wszelkimi sposobami próbowała zmusić braci do zrzeczenia się tronu. Aby ostudzić zapędy Zofii, został zorganizowany na jej życie zamach. Nie powiódł się, ale Zofia trafiła do klasztoru. Jej prawa ręka – Golicyn został zesłany na daleką Północ. Od 1696 Piotr I rozpoczął sprawowania rządów, wspólnie wraz z niedorozwiniętym bratem. W latach 1697-1698 Piotr I udał się w podróż po Europie. W jej trakcie zaobserwował europejskie osiągnięcia nie tylko w dziedzinie techniki, nauki, ale także w dziedzinie wojskowości, polityki i nawet obyczajów. Powróciwszy do kraju zdecydował się przeprowadzić szereg reform, które zbliżyć miały ówczesną Rosję do Europy. Jedną z pierwszych jego decyzji jeszcze pod koniec lat 80-tych stało się zorganizowanie regularnych pułków wojskowych, a w latach 90-tych przystąpiono na mocy jego rozkazu do budowy w Archangielsku stoczni okrętowej. Te działania miały być kontynuowane w okresie późniejszym i przyniosły rozbudowę rosyjskiej flory i armii. W czasie podróży do Europy, Piotr I odwiedził Szwecję, Anglię i Holandię. W jej trakcie doszedł do wniosku, że dla państwa rosyjskiego kluczowym jest dostęp do Morza Bałtyckiego. Tutaj Rosja napotykała na opór Szwecji. Piotr I uznał, że Szwecja stanowi największe zagrożenie dla imperialistycznych planów rosyjskich. Prawdopodobnie jeszcze w czasie jego europejskiej podróży zaczęła powstawać antyszwedzka koalicja, złożona oprócz Rosji z Danii i Saksonii. Działania wojenne przeciwko Szwecji rozpoczęły się w 1700 roku. Rozpoczął się konflikt określany mianem wojny północnej. W początkowej fazie walk, armia Piotra I ponosiła klęski. Z tego też powodu car zdecydował się na reorganizację armii. W 1709 r. Szwedzi ponieśli klęskę w czasie bitwy nad Połtawą. To przesądziło o losach wojny północnej. Rosjanom w toku walk udało się zająć Inflanty, Estonię i Finlandię oraz wkroczyć na Pomorze Zachodnie. Pokój pomiędzy Szwecją a Rosją został zawarty w Nystad w 1721 r. Zgodnie z jego postanowieniami Rosja uzyskała Inflanty, Estonię, Ingrię oraz część Karelii. Takie nabytki dały jej mocną pozycję w basenie Morza Bałtyckiego. Po zakończeniu tej wojny Piotr I przybrał tytuł cesarza, a Rosję zaczęto oficjalnie nazywać Cesarstwem Rosyjskim. Na okres panowania Piotra I przypada rozwój terytorialny Rosji oraz budowa jej potęgi. Celem cara stała się przebudowa ustroju społecznego i gospodarczego państwa rosyjskiego. Istniejący aparat państwowy nie odpowiadał obecnym potrzebom państwa. zmiany, które zostały wprowadzone za panowania Piotra I Wielkiego i jego następców, przyczyniły się do przeobrażeń państwa rosyjskiego w duchu zachodniej monarchii absolutnej. Reformy objęły niemal wszystkie dziedziny życia państwowego i publicznego, a więc administrację państwową, oświatę, gospodarkę, wojsko, Kościół prawosławny, kulturę i nawet obyczaje.

           

Śmierci Piotra I oraz nieuregulowana sprawa następstwa tronu, doprowadziły w Rosji do przewrotów pałacowych. Rewolucje i chaos w państwie rosyjskim trwały kolejnych 35 lat. Na tronie carskim zasiadały osoby spokrewnione z Piotrem I Wielkim: Katarzyna I (1725-1727), Piotra II (1727-1730), Anna (1730-1740), Iwan VI (1740-1741), Elżbieta I (1741-1762) i Piotr III (1762). Ostatni władca sprawował rządy zaledwie przez sześć miesięcy. Po nim tron rosyjski objęła jego żona – Katarzyna II. Wymienieni powyżej rosyjscy władcy w czasie sprawowania rządów byli uzależnieni od możnych, od dygnitarzy rosyjskich, nie sprawowali samodzielnych rządów. W tym okresie nastąpił regres w terytorialnym rozwoju państwa rosyjskiego. Zaprzestano także kontynuowania wewnętrznych reform. Nastąpiły także pewne zmiany. Możni widząc słabość władzy cesarskiej zdecydowali się na walkę o prawa dla siebie. Caryca Anna została zmuszona do podpisania tzw. kondycji, które bardzo poważnie ograniczyły władzę cesarską. Anna nie zamierzał ich jednak przestrzegać. Doprowadziła do rozwiązania Tajnej Rady i w 1730 r. powołała w jej miejsce Gabinet Ministrów. Był to najwyższy państwowy organ, dysponujący szerokimi uprawnieniami, jednak podległy carowi. Za panowania Elżbiety I przywrócono Senat Rządzący i zlikwidowano Gabinet Ministrów. Po śmierci Piotra I zmniejszeniu uległa liczba kolegiów, a te które nie zaprzestały swojej działalności, stopniowo traciły na znaczeniu. W 1727 r. likwidacji ulegał także Główny Magistrat w Petersburgu, a tym samym magistraty zostały podporządkowane wojewodom albo gubernatorom. Carowie zdecydowali się także na ustępstwa wobec szlachty. Grupa ta została zwolniona od ciężarów na rzecz państwa. Cesarzowa Anna zmniejszyła czas trwania służby wojskowej do 25 lat, a car Piotr III zniósł obowiązek służby państwowej szlachty.

           

Panowanie Katarzyny II (1762-1796) przyniosło stabilizację w państwie carów. Powróciła ona do polityki reform, zapoczątkowanej przez Piotra I. Za jej rządów zwiększyło się terytorium państwa, nie tylko dzięki tureckim nabytkom, ale także granice państwa przesunęły się na zachód w wyniku zaboru ziem polskich. Terytorium Rosji powiększyło się o prawobrzeżną Ukrainę, o Litwę, Białoruś, Kurlandię, a w wyniku zwycięskiej wojny tureckiej Rosja uzyskała dostęp do Morza Czarnego. Reformy przeprowadzone przez caryce Katarzynę II nie zmieniły stosunków społecznych w państwie rosyjskim. Jej celem stało się dźwignięcie państwa z gospodarczej ruiny, w którą popadła Rosja we wcześniejszych latach. Katarzyna II zajmowała się głównie wzmocnieniem państwa, stąd rozpoczęła reformy od tego, że zaczęła wydawać decyzje w najważniejszych państwowych sprawach, brał udział w posiedzeniach kolegiów. Była także pomysłodawczynią wielu projektów ustaw i rozporządzeń. W 1767 r. zwołała caryca Komisję Kodyfikacyjną, której zadaniem stało się przeprowadzenie kodyfikacji prawa. Mimo iż caryca przygotowała dla Komisji instrukcję jak winna postępować, prace Komisji okazały się być bezowocne i tuż przez rozpoczęciem wojny z Turcją, Komisja została rozwiązana. W 1763 r. przeprowadzono reformę Senatu Rządzącego. Podzielono go na sześć departamentów. Na czele każdego z nich stanął oberprokurator. W przypadku kolegiów jedynie tzw. kolegia wyższe zachowały swoje uprawnienia. Pozostałe traciły swoje znaczenie. Taka sytuacja była związana z reformami o charakterze lokalnym, które zostały przeprowadzone w tym czasie. Administracja, która była reformowana już od lat 20-tych XVIII wieku swój ostateczny kształt uzyskała w 1775 r. Do 50 zwiększono liczbę guberni. Podzielono je na powiaty. Gubernią kierowali gubernator i generał-gubernator. Obaj podlegali Senatowi i carowi. Kilka guberni tworzyło generał-gubernie. Na czele powiatów stali isprawnicy, których wybierała szlachta a zatwierdzał gubernator. W latach 70-tych przeprowadzono także reformę władz miejskich. Miasto uzyskała samorząd, jednak ściśle podporządkowany władzom gubernialnym. Organami samorządu miejskiego były: ogólne zgromadzenie obywateli, rada miejska, oraz zarząd miejski, który był wyłaniany przez radę. Pracami rady i zarządu kierował prezydent miasta. W 1775 r. powstał także trójinstancyjny sądowy ustrój. Swój ostateczny kształt osiągnął za panowania Aleksandra II. Ustrój ten został oparty na zasadzie stanowej. Każdy stan otrzymał osobny sąd, złożony z sędziów, których wybierał. Sądy apelacyjne jedynie były przeznaczone dla wszystkich stanów. Szlachta sprawy sądowe rozwiązywała przed powiatowym sądem ziemskim oraz przed wyższym sądem ziemskim. Mieszczanie zanosili swoje sprawy przed magistraty miejskie i magistraty gubernialne. Dla chłopów funkcjonował niższy sąd w powiatach oraz wyższy sąd w mieście gubernialnym. Trzecia instancja miała charakter wspólny, a były nią dwie izby sądowe w guberniach: karna i cywilna. Najwyższym sadem był Senat, który pełnił rolę sadu apelacyjnego.

 

Za panowania Katarzyny II ustaliły się zasady dotyczące poboru rekruta do armii. A mianowicie od 1766 r. ustalono, że co roku następować będzie pobór po jednym rekrucie na sto osób. Skróceniu uległ także czas służby wojskowej, do 20 lat.

 

Za rządów carycy Katarzyny II przeprowadzono ostateczną sekularyzację dób Cerkwi. Wydatki na utrzymanie kościelnych instytucji oraz pensje dla duchowieństwa były wypłacane z budżetu państwa.