Powracająca fala - Problematyka utworu

autor: Bolesław Prus

epoka: Pozytywizm

Adler i Böhme

To dwaj główni bohaterowie opowiadania, którzy celowo zostali przez Prusa skontrastowani. Marcin Böhme po ukończeniu szkoły poszedł na studia i został pastorem. Ożenił się z kobietą spokojną i pobożną, a jego małżeństwo było bardzo szczęśliwe. Mieli dwoje dzieci – syn kształcił się i pracował, a córka była cnotliwa i dobrze ułożona. Natomiast Gotlieb Adler uzyskał tylko podstawowe wykształcenie, został robotnikiem, szybko poznał smak pieniędzy i za wszelką cenę starał się osiągnąć swój cel – być milionerem. Został wdowcem i nie umiał wychować syna, którego kochał jednak ponad życie. Adler usprawiedliwiał każdy występek Ferdynanda, nawet jego chłód i nieokazywanie uczuć. Tolerował wydawanie przez syna pieniędzy, tłumacząc to młodzieńczymi potrzebami i chęcią poznania prawdziwego życia. Nie uważał za słuszne zmusić syna do pracy lub nauki. Böhme jest wyrozumiały, łagodny, pełen wiary w człowieka i jego dobroć, gotowy nieść pomoc wszystkim. Adler jest pozbawiony wszelkich uczuć do innych (poza synem), nieczuły na krzywdę robotników, bezwzględnym wyzyskiwaczem. Odmawia nawet pieniędzy kobiecie, która żebrze o kilka rubli na pogrzeb dziecka. Zresztą te cechy przejął też Ferdynand. Właśnie wracał z nocnej zabawy, gdy zdarzył się wypadek Gosławskiego. Robotnicy poprosili go o pożyczenie koni, by dowieść rannego do lekarza. Ferdynand, podobnie jak ojciec, odmówił, tłumacząc, że konie są zmęczone. Wypadek robotnika nie zrobił na nim najmniejszego wrażenia, tak jak los żebraczki nie wzruszył jego ojca.

Hasła pozytywistyczne w Powracającej fali.

Praca – niemal na każdym kroku podkreślana jest wartość pracy. Bohaterem pozytywnym jest Gosławski, który ciężko pracuje, chcąc coś osiągnąć w życiu. Robi to kosztem własnej rodziny – rzadko bywa w domu, nie spędza czasu z ukochanymi dziećmi, przychodzi do domu i zasypia. Robi to jednak, by zapewnić lepszy byt żonie i dzieciom, których kocha. Dlatego też jego śmierć wywołuje falę oburzenia nie tylko wśród robotników fabrycznych, ale i całego miasta. Marginalnie zostaje też zasygnalizowany problem wdowy Gosławskiej, ponieważ praca męża w fabryce była jedynym źródłem dochodu rodziny. Najprawdopodobniej po śmierci Gosławskiego kobieta nie będzie miała żadnych środków finansowych. Niewątpliwie najbardziej negatywną postacią jest Ferdynand, który nie myśli o robotnikach, ich ciężkiej pracy. Jest egoistą, próżniakiem, który spędza czas na wydawaniu pieniędzy ojca. Kiedy Adler chce, aby syn czymś się zajął, ten idzie do fabryki i tam celowo podburza robotników do buntu przeciw ojcu. Ferdynand wie, że zdenerwowany ojciec nie pozwoli mu więcej wejść do fabryki i będzie miał spokój. Młodzieniec nie wie, co to praca i w zasadzie nie chce wiedzieć, bo uważa się za kogoś lepszego, stworzonego do wielkich czynów. Porównuje się nawet z Bismarckiem. Na dodatek wmawia ojcu, że cierpi na jakąś chorobę, którą nazywa nudą i lekarze zalecają mu prowadzenie życia pełnego wrażeń. Ferdynand ginie, bo jest lekkomyślny, zadufany w sobie i wierzy jedynie we własne możliwości.

Praca u podstaw – w opowiadaniu wspomniana jest postać szlachcica, który mieszał przed kilkunastoma laty w mieście. Ludzie nazywali go dziwakiem, ponieważ nigdy nie założył rodziny, nie trwonił pieniędzy, a całą swą uwagę skupiał na finansowaniu szkoły, którą założył. Dzieci uczyły się tam czytania, pisania, religii, rachunków oraz zawodów – szewstwa, tkactwa, krawiectwa, itd. Wyznawał zasadę, że prawdziwym człowiekiem jest się wtedy, gdy postępuje się rozumnie i uczciwie. Podkreślał również, że najważniejsza jest w życiu praca. Umarł, nie pozostawiając potomka, a rodzina, która odziedziczyła majątek, szybko go roztrwoniła. Szkoła także przestała funkcjonować. Pozostał jednak ślad po szlachcicu, ponieważ wychował on kilka pokoleń ludzi szlachetnych, bystrych i umiejących ciężko pracować. Żaden z jego wychowanków nie zajął wybitnego stanowiska, ale wszyscy umieli utrzymać siebie i swoje rodziny. Jednym z uczniów szlachcica był właśnie Kazimierz Gosławski, który trafił do fabryki złego człowieka. Bystrość umysłu, zapał, inteligencja, chęć pracy sprawiały, że Gosławski miał wszelkie predyspozycje, by zostać nie tylko właścicielem warsztatu, ale też zrobić karierę.

Scjentyzm – to pogląd, wedle którego pełną wiedzę o rzeczywistości daje jedynie nauka. Ona również daje człowiekowi tzw. kręgosłup moralny. Pastor, człowiek potrafiący rozróżnić dobro i zło, jest człowiekiem wykształconym. Prowadzi skromne życie, a jego celem jest wykształcenie syna, który zresztą uczy się, studiując na politechnice. Marcin Böhme wie, że dobrze wychował syna, ponieważ ten chce uczyć się, by pomóc finansowo rodzinie. Takie właśnie postawy będzie propagował polski pozytywizm.

Problem kapitalizmu w Powracającej fali

Robotnicy są ważnymi bohaterami opowiadania. Prus dostrzegł straszne skutki źle pojmowanego kapitalizmu. Adler jest pewny siebie, nie boi się, ponieważ nikt nie jest w stanie mu się sprzeciwić. Robotnicy to tania siła, której nie chroni żadne prawo. To ludzie bez wykształcenia, więc zgadzają się pracować w bardzo trudnych warunkach, przez wiele godzin, przy marnej zapłacie. Adler wie, że ludzie ci nie mają dokąd pójść, nie znajdą innego źródła utrzymania.

Patriotyzm w Powracającej fali

Warto również zwrócić uwagę na pochodzenie Adlera. Kiedy Marcin Böhme snuje refleksje na temat Adlera, myśli:

Szkoda, że Adler nie pomyślał o tych budynkach, chociaż swoją fabrykę ukształtował na wzór brandenburskiej.

Tak więc Adler pochodził z Prus, z państwa, które było w XIX wieku wrogiem Polski i jednym z zaborców. Naturalnie ze względu na cenzurę elementy patriotyczne nie mogły być eksponowane w sposób jawny. Dlatego w opowiadaniu mamy jedynie wzmiankę o pochodzeniu Adlera.

Naturalizm

To dość nieczęsta technika w literaturze pozytywistycznej. Naturalizm powstał na bazie pozytywistycznego ewolucjonizmu, który był poglądem optymistycznym, gdyż opierał się na głoszeniu teorii rozwoju człowieka. Naturalizm jednak traktował człowieka jak jednostkę podlegającą instynktom i miał tendencje do przyczerniania obrazu rzeczywistości. Niewątpliwie taką naturalistyczną walkę o byt toczą ze sobą Adler i robotnicy. Adler chce jednak bogactwa, a robotnicy chcą po prostu przeżyć. Za naturalistyczny należy także uznać opis wypadku Goławskiego, który stracił rękę, a niesiony do domu wił się w bólach.

Problematyka moralna

Bolesław Prus uświadamia czytelnikowi kwestie związane z odpowiedzialnością człowieka za własne czyny. Nic nie pozostaje bez kary. Adler postępował źle, krzywdził ludzi wokoło i nie miał wyrzutów sumienia. Przed konsekwencjami takiego postępowania ostrzegł go Böhme, ale na fabrykancie nie zrobiło to najmniejszego wrażenia. Zło niczym fala morska zawsze wraca do człowieka, który je wyrządza. I tak stało się z Adlerem, który stracił jedynego, najukochańszego syna i oszalał z rozpaczy. Niewątpliwie opowiadanie Prusa należy także czytać w wymiarze etycznym, dydaktycznym, pouczającym.

Autor: Małgorzata Bazan

Powracająca fala

Powracająca fala - opracowanie

Powracająca fala - streszczenie
Charakterystyka postaci

Inne materiały

Lektury, wiersze

lub

Autorzy

lub

Motywy literackie

lub

Epoki