Poezja Sępa-Szarzyńskiego - Interpretacja utworów

Sonet I. O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego

U genezy powstania tego sonetu legły prawdopodobnie wyrzuty Sępa – Szarzyńskiego z powodu tego, że w młodości związał się z protestantami, stąd pewnie znaczący wers:

I z płaczem ganię młodości mej skoki.

Sonet I wyraża zaniepokojenie podmiotu lirycznego szybko upływającym czasem. Człowiek pędzi przez życie, a za nim trop w trop – śmierć. Młody człowiek nie zastanawia się specjalnie nad swoim postępowaniem, bo uciechy życia nęcą go i odciągają od jedynej prawdziwej wartości, jaką jest Bóg. Kończący sonet dwuwers to refleksja nad tym, że naprawdę szczęśliwy jest ten człowiek, który „w czas” zrozumie, co jest w życiu ważne. Sonet ten to odmiana francuska tego gatunku. W sonecie nagromadził autor dużą ilość epitetów, praktycznie w każdym z 14 wersów odnajdujemy jeden lub dwa epitety. Sonet należy do liryki bezpośredniej, osobistej, a główny sens wiersza zawiera się w tytule.

Sonet IIII. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem

Dwie początkowe strofy opisują zmagania człowieka ze „srogim ciemności hetmanem”(z szatanem), który czyha tylko, by człowieka pogrążyć i uniemożliwić mu staranie o „byt nasz podniebny”, czyli o zbawienie wieczne. Nasze ciało pragnie tylko tego, co przemijające, ulotne, człowiek zrobiłby wszystko dla chwilowych rozkoszy. Szatan jest zazdrosny o doskonałość ducha i chce człowieka zmusić do upadku, do grzechu. Ludzie bez przerwy muszą walczyć nie tylko z szatanem, ale z pokusami świata i żądzami ciała. Dwie ostatnie, trzywersowe strofy to refleksja, że człowiek bez pomocy Boga, nie ma szans na zwycięstwo w tej nierównej walce z szatanem. Podmiot liryczny błaga Boga o pomoc i wstawiennictwo, bo wie, że tylko pod opieką Boga „będę wojował i wygram statecznie”.

• Środki artystyczne:

• peryfraza:
  • „srogi hetman ciemności”;
• przenośnia:
  • „dom – ciało dla zbiegłych lubości”;
• epitety:
  • byt podniebny, hetman ciemności, łakome marności, zbiegłych lubości, straszliwym boju, powszechny, prawdziwy pokoju;
• apostrofa:
  • Królu powszechny, prawdziwy pokoju.

Sonet IIII to utwór zbudowany według reguł włoskich.

Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego

I nie miłować ciężko, i miłować nędzna pociecha.

Tak rozpoczyna podmiot liryczny swoje wywody na temat miłości do rzeczy, które zmieniają się i ulatują. To tylko myśli człowieka krążą wokół tych złudnych wartości doczesnych. Druga strofa to pytanie retoryczne, komu tak naprawdę może wystarczyć majątek, władza, sława, rozkosz i uroda, skoro te rzeczy podlegają przemijaniu i nie bronią człowieka przed lękiem i trwogą związaną ze śmiercią. Miłość jest czymś naturalnym, ale ciało, które pragnie tego, co materialne, cielesne, jest przeszkodą człowiekowi w dążeniu do drugiej, najważniejszej miłości, miłości trwałej, której celem jest Bóg. Dusza ludzka jest zwodzona przez „z żywiołów utworzone ciało”, które przeszkadza jej w widzeniu „wiecznej i prawej piękności (…) celu swej miłości”. Nie ma na świecie nic trwałego, oprócz miłości do Boga.

Sonet ten to sonet francuski.

• Środki artystyczne:

• antyteza:
  
  • I nie miłować ciężko, i miłować / Nędzna pociecha.
• metafora:
  • Z żywiołów utworzone ciało.
• peryfraza:
  • gdy Ciebie, wiecznej i prawej piękności, / Samej nie widzi.
• epitety:
  
  • nędzna pociecha, rzeczy one, piękne oblicze, nasycone serce, własny bieg, prawej piękności;
• przerzutnia:
  • I nie miłować ciężko, i miłować / Nędzna pociecha.