Fortyfikacje to budowle obronne takie jak mury i baszty znane już od starożytności i średniowieczu. Jednak wraz z rozwojem sztuki wojennej okazało się, że tradycyjne mury wokół zamku przestały spełniać właściwą funkcję, dlatego od XVI wieku zaczęły powstawać fortyfikacje kamienne oddalone do murów miejskich. Również w renesansie istniejące od XV wieku basteję (murowane lub ziemne umocnienie w formie niskiej, przysadzistej baszty obronnej, zbudowanej na planie koła lub podkowy), zastąpił ją bastion, czyli potężny, murowany pięciobok, daleko wysunięty przed linię murów, tak aby umieszczona na nim artyleria miała swobodę ostrzału we wszystkich kierunkach. Innym typem budowli obronnej była cytadela, silna, samodzielna twierdza znajdująca się w obrębie murów miejskich, w której mieściły się zbrojownie, magazyny żywności, a czasami szpital i lochy. Celem cytadeli była obrona mieszkańców miasta przed atakiem wroga, natomiast na terenach podbitych cytadela służyła do utrzymania posłuszeństwa ludności podporządkowanej.
W XVII i XVIII wieku funkcjonowały forty, czyli budowla polowa lub stała, przeznaczona do obrony okrężnej. Często były elementem twierdzy, rzadziej budowano tzw. wydzielone forty. Budowle tego typu były zamknięte zdolne do samodzielnej obrony. Często służyły jako wsparcie dla wojska z lewej lub prawej strony. W ramach fortów występowały odrębne strefy obronne np.: skok bojowy, fosa, wał, w końcu wnętrze. Początkowo budowano forty z konstrukcji drewniano – ziemnej, jednak w XIX wieku zaczęto je wzmacniać betonem i żelbetonem. Rozwój broni i ładunków wybuchowych zmusił konstruktorów do budowania coraz mocniejszych umocnień, w tego typy twierdzach znajdowały się:
- poterny, czyli podziemne przejście umożliwiające komunikację wewnątrz twierdzy pomiędzy poszczególnymi stanowiskami bojowymi;
- kaponiery, czyli budowle przeznaczone do prowadzenia walki z dwóch kierunków. Mogły stanowić połączenie pomiędzy twierdzą, a jej głównym działem lub stanowić odrębny budynek połączony z twierdzą, ale ukryty np. w skarpie, mogły też przylegać do twierdzy i służyć ostrzeliwaniu podejścia wroga;
- reduty, czyli rodzaj szańca, przeznaczony do samodzielnej obrony, budowane na linii umocnień obronnych, otoczone wałem ziemnym lub fosą.
- kazamaty, czyli schron zabezpieczający przed ogniem artylerii, czasami były przystosowane do prowadzenia samodzielnie ognia. Inny rodzaj kazamatów mógł służyć jako miejsce przetrzymywania zapasów lub nawet do zamieszkania części załogi. Do kazamatów służyły poterny.
- schrony jako budowla obronna lub ochronna.
W epoce nowożytnej na ziemiach polskich znana była fortyfikacje w Nysie powstały w 1594 roku, według projektu Johanesa Schneidera z Lindau za sprawą ówczesnego biskupa Andreasa von Jerin. Umocnienia te już w 1643 r. zaczęto przebudowywać według szkoły holenderskiej i nowowłoskiej, kładąc nacisk na system obrony skrzydłowej. Do istniejących fortyfikacji dobudowano nowe, zwiększając ilość bastionów. Miasto zostało otoczone wałem, 10 bastionami, 4 rowelinami oraz fosą wodną. Te ostatnie mimo, że ich czas świetności przeminął budowano w dalszym ciągu przez XVI – XVIII wiek, ponieważ dobrze spełniały swoją funkcję.
Niekiedy poza obszarem miasta wznoszono niewielkie zamki obronne przeznaczone zarówno do odpierania ataków nacierających oddziałów, jak i spełniające funkcję bazy wypadowej na tyły wojsk oblegających miasto.