Organizacja państwa moskiewskiego

Proces unifikacji ziem ruskich pod hegemonią Księstwa Moskiewskiego szczególnie silnie wystąpił w okresie panowania Iwana III Wasylewicza i jego następcy na carskim tronie – Iwana IV Groźnego. W tym okresie terytorium państwa powiększyło się aż 12-krotnie, wzrosła także liczba ludności (według niektórych historyków nawet do 15 mln).

Podstawą gospodarki państwa moskiewskiego było rolnictwo oraz hodowla. Przemysłu praktycznie nie istniał. W okresie panowania Iwana III i Iwana IV nastąpił proces likwidacji tzw. czarnych włości, tj. chłopskich gruntów, które były obarczone daninami na rzecz państwa. Dla panowania pierwszych carów charakterystyczny był także proceder rozdawnictwa ziem szlachcie, w zamian za obowiązek służby wojskowej. System nadań ziemskich prowadził do scentralizowania państwa i wzmocnienia władzy wielkiego księcia. Książę nadając ziemie przyciągał do siebie grupę szlachty. W ten sposób rozszerzał zakres swojej wielkoksiążęcej władzy. Z czasem w państwie carów zaczęło brakować ziemi. Z tego też powodu car Iwan III sięgnął do dóbr kościelnych. Próba przeprowadzenia sekularyzacji dóbr kościelnych nie powiodła się z powodu oporu duchowieństwa oraz wielkiego znaczenia Kościoła prawosławnego w państwie. Kościół prawosławny w Rosji był nie tylko wielkim posiadaczem ziemskim, ale także i doskonałym gospodarzem.

Najbardziej wpływową grupą społeczną w państwie rosyjskim byli feudałowie. Klasa  ta w XVI wieku dzieliła się na bojarów i kniaziów. Podział ów był oparty na kryteriach prawno-ekonomicznych. Do najwyższych warstw społecznych należeli także urzędnicy państwowi. Najbardziej liczną warstwą ludności byli chłopi. Ludność wiejską państwa rosyjskiego można było podzielić na: chłopów osiadłych na czarnych włościach, chłopów „państwowych” oraz chłopów, którzy byli poddani panom świeckim i duchownym. Cechą charakterystyczną dla tej grupy ludności w XVI wieku było pogarszanie się jej sytuacji ekonomicznej i prawnej. W omawianym okresie następował również wzrost obciążeń pańszczyźnianych. Prawodawstwo zmierzające do silniejszego przywiązania chłopa do ziemi miało na celu poprawę sytuacji ekonomicznej warstwy dworiaństwa. W obliczu bowiem braku rąk do pracy, w państwie moskiewskim następowała walka o siłę roboczą pomiędzy poszczególnymi grupami klasy feudalnej.

Za panowania dynastii Rurykowiczów władza cara był nieograniczona. Sytuacja polityczna wewnątrz państwa zmieniła się w XVII wieku, kiedy miał miejsce kryzys władzy carskiej. W okresie Wielkiej Smuty monarcha musiał przyjąć pewne warunki, aby móc osiąść na tronie. Carowie, będąc w trudnej sytuacji odwoływali się do Soborów Ziemskich. Dopiero za panowania cara Aleksego Romanowa władza centralna uległa wzmocnieniu i stała się znów nieograniczona. To car wydawał ustawy, sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem, od niego wyłącznie zależały sprawy finansowe państwa, ale także sądownictwo i administracja. Do 1653 r. zaprzestano w Rosji zwoływać Sobory Ziemskie. Od tej pory jedyną instytucją, która miała jeszcze wpływ na cara była Duma Bojarska. W XVII wieku car zlikwidował ją całkowicie. W Rosji wytworzyło się od tej pory przekonanie, ze wszyscy poddani cara, począwszy od książąt i bojarów, na chłopstwie kończąc są jego sługami i niewolnikami.

Ogniwami administracji państwowej były prikazy. Ich liczba w epoce nowożytnej znacznie wzrosła. Prikazy były odpowiednikami dzisiejszych ministerstw. Każdy z nich posiadał własną kancelarię. Do najważniejszych prikazów należały:

Prikaz Spraw Wojskowych

Prikaz Dób Ziemskich

Prikaz Skarbowy

Prikaz Izby Poselskiej

Prikaz Wielkiego Dworu.

Urzędy i urzędnicy prikazów byli ściśle podporządkowani carowi. W 1718 r. W wyniku reform przeprowadzonych przez cara Piotra I, prikazy zostały zastąpione kolegiami.