Typ liryki
Romantyczność jest utworem poetyckim, w którym realizowany jest model liryki pośredniej. Wiersz ma charakter dialogowy – znaczna część wypowiedzi postaci jest przytoczona wprost, bez opatrzenia ich jakimkolwiek komentarzem. Uzupełnione są one przez rekonstrukcję realiów zarysowanej w wierszu sytuacji lirycznej.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot liryczny ujawnia się wprost w końcowych partiach utworu. Wcześniej przyjmował jedynie postawę obserwatora i przytaczał wypowiedzi postaci. Zajmuje zdecydowane stanowisko ideowe. Solidaryzuje się z tłumem, tak jak oni wierzy dziewczynie, że widzi zmarłego Jasia i jej współczuje. Przeciwstawia się natomiast starcowi, deklarującemu poglądy rozumowe, typowe dla oświecenia. W ostatnich dwu strofach staje się propagatorem nowych idei, wyznacza drogę nowej epoce w dziejach literatury polskiej. To zapowiedź tego, co rozwinie dojrzały romantyzm – nowych motywów, tematów, treści, idei.
Sensy utworu
Utwór ma charakter programowy. Stanowi manifest nowej, romantycznej wrażliwości. Jego publikacja oznacza w zasadzie narodziny nowej epoki literackiej w Polsce. Liryk przedstawia sytuację, która ma miejsce w małym miasteczku czy wsi. Sportretowana zostaje młoda dziewczyna, która zdaje się widzieć swego ukochanego, który jednak już nie żyje. Jest zafascynowana widzianym wyobrażeniem swojego Jasia, przytula się do niego, chwyta go za ręce, dotyka jego policzka. Takie jej zachowanie budzi skrajnie rożne oceny społeczeństwa. Prości ludzie wierzą, że widzi ona swojego zmarłego chłopca, a więc jego ducha. Polecają modlitwę za jego duszę. Gmin wskazuje również na to, że prawdziwa miłość nie zna granic – trwa nawet po śmierci. Podobnie myśli podmiot liryczny utworu. Nagle jednak spośród zebranego tłumu wyłania się starzec, który kwestionuje możliwość obcowania ze zmarłymi. Postrzega on dziewczynę jako osobę obłąkaną, a jako argumenty dla swej postawy przywołuje typowo oświeceniowe atrybuty – „szkiełko i oko”. Lekceważy wierzenia gminu i przestrzega zebranych, by nie wierzyli rojeniom zwariowanej dziewczyny. Wyraża się nawet bardzo dosadnie na temat jej widzeń („dziewczyna duby smalone bredzi”). Odwołuje się on do racjonalnego postrzegania świata. W zakończeniu utworu podmiot liryczny wciela się w rolę mentora i głosiciela nowej wrażliwości. Wyraźnie oddziela on świat rozumu od świata wiary, serca, czucia. Na końcu formułuje wypowiedź, która wyznacza nowy, typowo romantyczny światopogląd: „Miej serce i patrzaj w serce!”. Mickiewicz koncentruje się w owym wierszu na właściwych dla rodzącej się epoki kwestiach ludowości. Zdecydowanie dowodzi, że istnieje świat niedostępny rozumowemu poznaniu, eksplorowany przy użyciu naukowych metod dochodzenia prawdy. Wskazuje na emocje, czucie, intuicję, które zastępują czysto intelektualną sferę ludzkich poczynań. Podkreślone w utworze jest również to, że owe dwa światy (realny i fantastyczny) stale się przenikają. W Romantyczności znajduje również swoje odzwierciedlenie pogląd, jakoby osoby szalone, obłąkane mogły łatwiej nawiązać kontakt ze światem zmarłych. Tak więc w przeżyciach postaci cierpiących na dolegliwości psychiczne widziano w romantyzmie coś więcej niż tylko samą chorobę, a mianowicie większe pokłady wrażliwości i ponadnaturalne zdolności. Wiara w życie pozagrobowe występuje tu jednak nie tylko u Karusi, podziela ją bowiem również zebrany tłum, co wskazuje na powszechność i naturalność odczuwania świata przez emocje i wiarę. Zwraca również uwagę przeciwstawienie „prawd żywych” i „prawd martwych”. Te pierwsze umożliwiają przeniknięcie duchowego świata, odkrycie w nim metafizyki, cudowności. Te drugie dotyczą jedynie namacalnej rzeczywistości, a przez to są uboższe, ograniczone. Poeta konfrontuje też rozum z sercem, nakazując, by kierować się tym drugim. To polecenie, które zapoczątkowuje w Polsce bodaj najpiękniejszą epokę literacką.
Gatunek literacki
Romantyczność pochodzi z debiutanckiego zbiorku poety Ballady i romanse (opublikowanego w 1822 roku). Jest chyba najbardziej znaną balladą romantyczną. To forma literacka, która wykazuje duże związki z ludowością, z wierzeniami gminu. Wybór takiego gatunku świadczy też o wystąpieniu przeciw tradycjom oświeceniowym. Ballada jest mianowicie formą synkretyczną, łączącą w sobie różne sposoby organizowania wypowiedzi, co jest sprzeczne z oświeceniowym postulatem uprawiania czystych gatunków (jak oda czy bajka). Ballada ma postać stroficzną, opiera się na wykorzystywaniu typowych środków poetyckich – zwłaszcza porównań, paralelizmów składniowych, interesujących epitetów. Wątek rozwijany przez balladę jest zwykle zarysowany szkicowo, typowe są: operowanie nastrojem, tajemniczość i fantastyka.
Kontynuacje i nawiązania
- Juliusz Słowacki, Antoni Edward Odyniec Niewiadomo co, czyli „Romantyczność”;
- Władysław Broniewski Ballady i romanse;
- Tadeusz Kubiak Mickiewicz warszawski;
- Grzegorz Skurski Ballada „Romantyczność” (film);
- Jacek Kaczmarski Romantyczność (do sztambucha).
Bibliografia przedmiotowa
- A. Witkowska, Mickiewicz słowo i czyn, Warszawa 1999.