Typ liryki
Wiersz ten jest przykładem liryki pośredniej – podmiot liryczny tworzy obrazy. Na podstawie skonstruowanego przekazu lirycznego wypowiada swoje zdanie na temat problemu, który porusza w utworze. Można również dostrzec obecność podmiotu zbiorowego, wskazuje na to zaimek we fragmencie: „co nas bowiem przeklina?”. Zdanie to poświadcza jednak, że podmiot liryczny występuje w imieniu pewnej zbiorowości (turpistów) i właśnie w celu poświadczenia swoich racji opisuje wszystkie sytuacje.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot liryczny snuje refleksje nad naturą piękna – utożsamia się z turpistami. Nie widzi sensu we wzniosłości i marzeniach, bo znacznie ważniejsza od tego jest prawda. Zadaje pytanie: „Co nas bowiem przeklina?”. Tym przekleństwem jest właśnie to, co oddala od prawdy, a są to rzeczy związane z tradycyjnie pojmowanym pięknem. Dla podmiotu sens ma to, co stanowi praktyczny wysiłek. Tę postawę podmiot prezentuje w drugiej strofie, w której reprezentuje ludzi myślących podobnie do niego, w pozostałych – nie ujawnia się wprost.
Sensy utworu
Grochowiak zadedykował wiersz Julianowi Przybosiowi, z którym podejmował polemikę na temat estetyki brzydoty – w ten sposób pokazał, czemu rzeczy zwyczajne są tak interesujące. W wierszu nakreślił istotę turpizmu – prawdę. Zestawił obraz kobiety robiącej pranie z obrazem Ikara: marzyciel jest nieprawdziwy, rzeczywista jest codzienność. Trzeba by było wielu słów, żeby tchnąć życie w Ikara, natomiast praczka sama w sobie jest realna, doznaje cierpień i trudów. To rzeczy przyziemne są ważne, bo dotyczą człowieka, w końcu istotą każdego istnienia jest ból i cierpienie. W takiej rzeczywistości tkwi naturalne piękno, w „rzeczach ciężkich”, które spełniają jakąś rolę. Wspomniana przez Grochowiaka chmura, może i jest estetyczna, ale nic poza tym – nie udźwignie balii.
Nawet Breughel namalował Ikara jako małą plamkę, na pierwszym planie znalazł się wół. Grochowiak porównał mitycznego bohatera do muchy, czyli istoty słabej i natrętnej. Silne zwierze utożsamia natomiast pracę i upór. Ikar, postać chcąca się wzbić ponad codzienność, nie jest wystarczająco istotna. Postawę poety charakteryzuje zatem chrześcijańskie współczucie dla trudów życia człowieka. Utwór wykracza więc poza tematykę turpizmu, która jest podjęta w sposób pośredni: jako dyskusja na temat estetyki. Grochowiak wyraża swój bunt wobec nieakceptowanych wartości.
Budowa i język utworu
Wiersz składa się z sześciu strof, jednak brak tu uporządkowanego układu wersyfikacyjnego. Tworzą się trzy części: refleksja nad naturą piękna, zestawienie obrazu praczki i Ikara, nawiązanie do dzieła Breughla, jednak strofy nie oddzielają ich w wyraźny sposób.
W języku brak poetyckości – wpisuje się to w rozważane zjawiska, wyraża bunt wobec natchnionej pięknem poezji. Pojawiają się pytania retoryczne, wykrzyknienia, nieliczne epitety i porównania, paralelizm – wszystko w celu wyrażenia trudu istnienia i zanegowania uniwersalnych wartości piękna.
Kontynuacje i nawiązania
Turpizm, antyestetyzm w literaturze:
- Charles Baudelaire Padlina
- Emil Zola Nana, Germinal
- Andrzej Bursa, Szczury Miłość, Poeta
- Stanisław Grochowiak Płonąca żyrafa
- Tadeusz Różewicz Hiob
Motyw Ikara w literaturze i sztuce:
- Peter Bruegel Ikar (obraz)
- Jarosław Iwaszkiewicz Ikar
- Tadeusz Różewicz Prawa i obowiązki
- Ernest Bryl Wciąż o Ikarach głoszą
- Bibliografia przedmiotowa
- J. Łukasiewicz, Grochowiak i obrazy, Wrocław 2002.