Rewolucja lutowa

Już pierwsze miesiące I wojny światowej wykazały całkowitą nieudolność rządów carskich. Po roku walk Rosja została wyparta z olbrzymich obszarów, z Królestwa Polskiego, Litwy i części Wołynia. Na skutek przestarzałego i niedostatecznego uzbrojenia ponosiła straszliwe straty na polach bitew, sięgające z czasem niemal czterech milionów zabitych. Gdy niezadowolenie w społeczeństwie rosyjskim stawało się coraz bardziej widoczne, car Mikołaj II zdecydował się na zwołanie Dumy, by, jak twierdził, „usłyszeć głos Rosji”. Jednocześnie jednak pozbawił naczelnego dowództwa Wielkiego Księcia Mikołaja Mikołajewicza, który mimo klęsk cieszył się dużym zaufaniem armii i postanowił osobiście objąć to stanowisko. Decyzja ta, wobec dyletantyzmu wojskowego cara, wywołała przerażenie tym większe, że jego wyjazd na front oznaczał oddanie władzy w imperium cesarzowej, znienawidzonej Aleksandry Fiodorownej, której pierwszym krokiem było wydanie dekretu odraczającego zwołanie Dumy. Niechęć do carycy protegował wpływ, jaki miał na nią, a przez to i na sprawy państwowe mnich Rasputin. Był on szarą eminencją na dworze carskim, a caryca wypełniała każde jego życzenie.

Trudności potęgował narastający kryzys gospodarczy. Oderwanie milionów młodych ludzi od stanowisk pracy ograniczało produkcję, na wsi radykalnie zmniejszyły się obszary zasiewów. Głód stawał się zjawiskiem powszechnym. Ludność miast jawnie okazywała swoje niezadowolenie w brutalnie rozpędzanych przez policję demonstracjach. W dniach 23, 24 i 26 lutego (8,9 i 11 marca) 1917 roku brak chleba spowodował wielotysięczne demonstracje w Piotrogradzie. Gdy policja okazała się zbyt słaba dla rozproszenia demonstrujących tłumów, do akcji wprowadzono wojsko, żołnierzy Wołyńskiego Pułku Gwardii. Odmówili oni jednak walki i stanęli po stronie demonstrujących. Przerażony rozwojem sytuacji car próbował powrócić do stolicy z kwatery głównej w Pskowie. Wobec bałaganu na kolejach nie zdołał jednak tego zamiaru zrealizować. Zresztą większość generałów była już przeciwko niemu, a przedstawiciele Dumy żądali jego natychmiastowej abdykacji. Nie znajdując żadnego poparcia, w dniu 2 (15) marca 1917 r. car zdecydował się na ustąpienie, kończąc w ten sposób, po wielu wiekach panowanie dynastii Romanowów. Został uwięziony, a w lipcu 1918 r. rozstrzelany, wraz całą rodzina przez bolszewików.

Na wieść o abdykacji cara przewodniczący Dumy w porozumieniu z przedstawicielami partii politycznych powołał do życia Tymczasowy Komitet Dumy, który w kilka dni później przekształcił się w Rząd Tymczasowy z księciem Lwowem na czele. Rząd ten został utworzony w wyniku porozumienia Tymczasowego Komitetu Dumy oraz Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Piotrogradzie. Stąd okres ten nazywa się często „okresem dwuwładzy”.

Rady Delegatów Robotniczych powstawały w czasie rewolucji 1905 r., stanowiąc wówczas organy koordynujące akcje strajkowe w poszczególnych fabrykach. W roku 1917 r. zostały one poszerzone, ze względu na toczącą się wojnę, o delegatów żołnierskich. W radach tych zdecydowaną większość stanowili delegaci znajdujący się pod wpływem eserów i mienszewików, pragnący współpracować z partiami liberalnymi w kierunku budowy ustroju konstytucyjnego, opartego na zasadach demokratycznych.

Przedstawione wydarzenia, które przeszły do historii pod nazwą rewolucji lutowej, przyjęte zostały z ulga przez państwa Ententy. Nieudolność cara i germanofilskie nastawienie urodzonej w Niemczech carycy Alicji – Aleksandry Fiodorownej, budziły obawy, że Rosja wobec kłopotów wewnętrznych może zdecydować się na separatystyczny pokój z Niemcami, które w ten sposób uzyskałyby możliwość przerzucenia wszystkich swoich armii na front zachodni. Nic więc dziwnego, że Rząd Tymczasowy księcia Lwowa został w krótkim czasie uznany przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i Włochy.

Stanął on jednak przed wieloma trudnościami. Należało nie dopuścić do rozkładu wykrwawionej armii, zapewniając jej dalszy aktywny udział w wojnie oraz przeprowadzić, w możliwie krótkim czasie, reformy społeczne, które przekształciłyby Rosję w nowoczesne mocarstwo europejskie, z szerokim udziałem społeczeństwa we współrządzeniu państwem.