Renesans w architekturze i sztuce

Renesans - od francuskiego renaissance, czyli powtórne narodziny. Terminem tym nazywany jest okres w historii idei, sztuki i literatury, trwający od XIV do XVI wieku. W polskim języku nazywa się „odrodzenie”. We Włoszech, gdzie narodziła się myśl renesansowa przyjmuje się następujący podział epoki:

  • okres wczesny przypadający na lata 1400-1500, z ośrodkiem we Florencji,
  • okres pełny, albo inaczej rozwinięty przypadający na lata 1500 do 1530 z ośrodkiem w Rzymie.
  • od 1530 roku (zwłaszcza w malarstwie florenckim) rozwijał się styl pod nazwą manieryzm.

Z terenów Włoch renesans przedostał się do innych państwa Europy Zachodniej np. do Niemiec i Francji, dopiero stamtąd promieniował na pozostałe państwa. Na ziemiach polskich pojawił się wraz z wstąpieniem na tron Zygmunta Starego (1506 rok).

 

Cechy architektury renesansowej:

  • sięganie do wzorów architektury antycznej,
  • zachowanie idealnej proporcji budowli, monumentalność obiektu, perspektywa,
  • zastosowanie nowej kolorystyki,
  • budowla o zróżnicowanej podstawie, najczęściej na planie krzyża greckiego, kwadratu, wieloboku, koła, prostokąta, planu centralnego,
  • zakończenie budowli zwieńczone kopułą podzieloną na kasetony,
  • zastosowanie półkolistych form zdobniczych np. łuku pełnego koła,
  • licznie stosowane arkady spełniające ideał harmonijnej i rytmicznej kompozycji przestrzennej,
  • zastosowanie kolumn, filarów, krużganków,
  • silne akcentowanie kierunków poziomych i kompozycji przestrzennych,
  • duże, okrągłe, trójskrzydłowe okna,
  • zanik sklepień ostrołukowych, na rzecz kolebkowych, zwierciadlanych, żagielkowych, bogato zdobionych malowidłami,
  • najczęściej używanym materiałem budowlanym był : kamień, cegła i drewno,
  • próby wkomponowanie budynków w otoczenie,
  • rozwój architektury świeckiej np. powstawanie pałaców miejskich, jako rodzaj nowego typu budynku, ratuszy, zamków obronnych,
  • nastąpił rozkwit urbanistyki. miasta powstawały w oparciu o regularny plan geometrycznym m.in. Ferrara, Siena, Florencja;
  • rozkwit rezydencji szlacheckich i magnackich, dekoracjami odwołującymi się do klasycznych wzorów. Pałace budowano w ten sposób, aby cztery skrzydła budowli były rozmieszczane wokół centralnego dziedzińca, w środku pozostawał pusty sześcian. Fasada pałaców od strony dziedzińca zawierała zazwyczaj loggię, arkady i łuki wsparte na kolumnach. Układ fasad od ulicy był bardziej skomplikowany. Stosowano trzy możliwe formy fasad: fasada rustykowana, z wąskimi gzymsami, spiętrzenie porządków, autorstwa Albertiego, w końcu fasada wzorowana na projekcje pałacu Farnese w Rymie.

Najsłynniejsze przykłady architektury renesansowej:

  • Bazylika świętego Piotra w Rzymie,
  • Katedra Santa Maria del Fiore we Florencji,
  • Kościół San Giorgo Maggiore,
  • Kościół San Lorenzo we Florencji projektu Filipa Brunelleschi,
  • Rotunda kościoła S. Maria delle Grazie w Mediolanie,
  • Fasada kościoła Santa Maria Novella,
  • Palazzo Medici we Florencji,
  • Tempietto w kościele S. Piotra in Montorio w Rzymie,
  • Biblioteka Piazetty w Wenecji,
  • Twierdza w Tivoli,
  • Pałac Dożów w Wenecji,
  • Pałacyk Pandolfini we Florencji, projekt Rafaela Santi,
  • zachodnie skrzydło Luwru, P. Lescot
  • Ratusz w Antwerpii wykonany według projektu Corneliusa Florysa,
  • Zamek i kościół zamkowy w Wittenberdze,
  • Arkadowy dziedziniec Zamku Wawelskiego w Krakowie zbudowany w latach 1502 - 1536,
  • Kaplica Zygmuntowska na Wawelu,
  • Brama Wyżynna w Gdańsku,
  • Dwór Artusa w Gdańsku,
  • Dźwig portowy nad Motławą w Gdańsku,
  • Zbrojownia w Gdańsku,
  • Kamieniczki mieszczańskie w Kazimierzu,
  • Układ architektoniczny i kamieniczki mieszczańskie w Zamościu,
  • Zamek w Ogrodzieńcu.

 

Przedstawiciele architektury renesansowej:

  • Florentczyk Filippo Brunelleschi (1377 – 1446) - jego słynne dzieła znajdujące się we Florencji to: Spedale degli Innocenti; Zakrystia San Lorenzo; Kaplica Pazzi, Santa Croce;
  • D. Bramante (1444 – 1514) – autor projektu Bazyliki św. Piotra w Rzymie, kościół S. Maria delle Grazie w Mediolanie;
  • Pochodzący z Padwy Andrea Palladio (1508 – 1580) wybudował m. in.- San Francesco della Figna w Wenecji, Teatro Olimpico w Vicenzy, Capra czyli Rotonda w Vicenzy;
  • Franciszek Florentczyk (data urodzin nieznana, zmarł około 1516) roku był wykonawcą niszy nagrobnej Jana Olbrachta oraz kierował odbudową Zamku Królewskiego na Wawelu;
  • S. Gucci (1591-1606) wykonał m.in. nagrobek Stefana Batorego, Zygmunta II Augusta i Anny Jagiellonki na Wawelu;
  • B. Mirando – był projektantem miasta – twierdzy Zamościa.

Cechy sztuki renesansowej:

realizacja hasła „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce”,

  • tematyka dzieł: starożytna, biblijna i świecka,
  • zastosowanie perspektywy w malarstwie,
  • rozpowszechnienie fresków,
  • malarstwo portretowe,
  • trójwymiarowe przedstawienie postaci ludzkiej,
  • fascynacja harmonią i proporcją,
  • pastelowa kolorystyka,
  • malarstwo olejne,
  • zastosowanie płótna zamiast deski,
  • wprowadzenie pejzażu w tle.

 

Najsłynniejsze dzieła malarstwa renesansowego i ich autorzy:

  • Michał Anioł, freski w Kaplicy Sykstyńskiej,
  • Leonardo da Vinci, Mona Liza, Dama z łasiczką,
  • Albrecht Dürer Święto różańcowe, Adoracja świętej Trójcy, Mała Pasja i Duża Pasj, Święta Rodzina z matką Anną,
  • Rafael Santi – Madonna ze szczygłem, Szkoła Ateńska,
  • Giorgione – Burza,
  • Piero della Francesca – portret Federico de Montefeltro,
  • Antonello da Messina, Portret mężczyzny,
  • Sandro Botticelli, Narodziny Wenus, Maddona del Magnificat,
  • Tycjan - Maria Magdalena, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Ecce homo,
  • Albrechta Dürera Jan van Eyck Tymoteusz, Ołtarz Gandawski.

Manieryzm – to kierunek w sztuce, który pojawił się w pierwszej połowie XVI wieku na terenie Włoch i do końca XVI w rozpowszechnił się na obszarze Francji, Niderlandów oraz Europy Środkowej. Po jakich cechach poznać dzieło manierystyczne? Oto one:

  • odejście od cech renesansowych,
  • abstrakcyjny schematyzm zastosowany w budowlach,
  • konstruktywizm.
  • Wśród twórców można wymienić: G. della Porta, A. van Obbergen, W. van den Blocke.