Konstytucja 3 Maja przyjęła zasadę suwerenności Narodu i jego zwierzchnictwa oraz zasadę trójpodziału władzy, wprowadzoną przez Monteskiusza. Konstytucja utrzymała podział stanowy społeczeństwa. Uznała przywileje szlachty oraz szlacheckie swobody za „niewzruszone”. Przywileje konstytucja przyznała także przedstawicielom stanu mieszczańskiego. Dotyczyły one głównie prawa do nabywania dóbr oraz obejmowały zakaz więzienia mieszczanina bez sądowego wyroku. Mieszczanie uzyskali także prawo do piastowania urzędów państwowych. Umożliwiono im również nobilitację. Chłopi zostali wzięci pod opiekę rządu oraz prawa krajowego. Nie nadawała konstytucja chłopom wolności osobistej. Wyjątkiem byli zbiegli chłopi, którzy zdecydowali się powrócić do kraju. Wolność osobistą zagwarantowano również chłopom z innych państw, którzy zamierzali się osiedlić na terenie Polski.
Konstytucja 3 Maja utrzymała dwuizbowy sejm wraz z jego stanowym charakterem. Izba Poselska składała się z 204 posłów, których wyłaniano no sejmikach przedsejmowych. Ustalono, że z każdej z trzech prowincji wybranych będzie 68 posłów. W skład komicji rządowych wchodzili przedstawiciele miast w liczbie 24. Mogli występować na sejmowym forum w sprawach dotyczących miast. Konstytucja uznawała posłów za reprezentantów całego narodu. W tej sytuacji swoją moc utraciły sejmikowe instrukcje. Sejm miał obradować w permanencji, a posłowie otrzymywali mandaty na całą kadencję sejmu, która trwała dwa lata. W tym czasie mogły się także odbywać nadzwyczajne sesje sejmowe. Obradom izby niższej sejmu przewodniczył marszałek, regulamin mówił o możliwości powołania komisji tzw. deputacji. Obrady sejmu mogły trwać 70 dni, jednak z możliwością przedłużenia tego terminu na kolejne 30 dni. Aby usprawnić obrady izby, projektu ustaw sejmowych były odsyłane do komisji, które rozpoczynały nad nimi dyskusje. Konstytucja wprowadził zasadę głosowania większością głosów. Porównując pozycję obu izb parlamentu, zauważamy ich nierówność, na niekorzyść Senatu. Rola dominująca przypadła Izbie Poselskiej. Do kompetencji polskiego sejmu należało głównie ustawodawstwo, nakładanie nowych podatków, zawieranie traktatów międzynarodowych oraz sprawowanie kontroli nad władza wykonawczą. Aby uniemożliwić częste zmiany konstytucji, ustawa zasadnicza przyjmowała, że rewizja jej postanowień może zostać dokonana tylko w trakcie obrad nadzwyczajnego sejmu konstytucyjnego, który zbierać się będzie co 25 lat. Ograniczeniu uległa liczebność członków izby wyższej sejmu. W skład Senatu wchodzili: 102 senatorów świeckich oraz biskupi i 30 ministrów. Przyjęto zasadę, że po śmierci króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, senatorowie zostaną powołani przez sejmiki z podwójnej liczby kandydatów. Obok liczby senatorów ograniczeniu uległy również uprawnienia Senatu. Izbie tej pozostawiono prawo weta zawieszającego w stosunku do uchwał Izby Poselskiej z dziedziny praw politycznych, cywilnych i karnych. Konstytucja pozbawiła monarchy statusu odrębnego stanu sejmującego. Nie mógł on także od tej pory sankcjonować ustaw. Utrzymano jedynie prawo inicjatywy ustawodawczej, z której korzystał wraz ze Strażą Praw. Do zadań króla należało nadal zwoływanie obrad sejmu. Otrzymał prawo nominacji wyższych urzędników państwowych oraz ministrów. Monarcha posiadał prawo łaski, któremu nie podlegały jednak sprawy z zakresu zbrodni stanu. Akty prawne przygotowane i uchwalone przez sejm, wychodziły w imieniu monarchy. Akty wydawane przez króla zostały obłożone wymogiem kontrasygnaty, czyli wymagały podpisu złożonego przez odpowiedniego ministra.
Władza królewska w Polsce miała charakter dziedziczny w linii dynastii Wettinów. Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego na tronie miał zasiąść elektor saski Fryderyk August. Po wygaśnięciu dynastii specjalny sejm miał dokonać wyboru nowej dynastii rządzącej. U boku króla funkcjonował Gabinet Królewski, który zajmował się stosunkami z Kościołem katolickim, a także sprawami Wielkiego Księstwa Litewskiego. Działała także Kancelaria Wojskowa. W latach 90-tych XVIII wieku zostały utworzone polskie placówki dyplomatyczne w Anglii, Holandii, Danii, Szwecji, Rosji, Prusach, Austrii oraz w Watykanie.
Konstytucja osłabiła pozycję monarchy na tle innych organów władzy państwowej.
Ustawa zasadnicza utworzyła w państwie polskim rząd, który nosił nazwę Straży Praw. Jej przewodnictwo dożywotnio sprawował król. Straż Praw była swoistego rodzaju gabinetem, który kierował całą administracją państwową. Obok króla, jako przewodniczącego zasiadał w niej prymas, który jednocześnie pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Edukacji Narodowej oraz pięciu ministrów. Sprawowali oni nadzór nad policją, pieczęcią, czyli nad sprawami wewnętrznymi państwa, trzeci z ministrów nad pieczęcią spraw zagranicznych, kolejny nad sprawami dotyczącymi wojny, piąty z ministrów nad skarbem i szósty był marszałkiem sejmowym, bez prawa głosu. Król mógł powoływać ministrów. Miało to miejsce podczas obrad sejmowych. Z chwilą gdy sejmujący nie wyrazili zgodny na daną osobę, król musiał w jej miejsce powołać inną. Do zadań Straży Praw należał nadzór nad przestrzeganiem prawa w kraju. Wydawane przez nią decyzje ukazywały się jako decyzje w imieniu króla, po dokonanej wcześniej kontrasygnacie.
Konstytucja wymieniała cztery wielkie komisje rządowe: Edukacji Narodowej, Policji, Wojska i Skarbu. Wymienione komisje były wspólne dla Korony i Litwy. Nad nimi czuwała Straż Praw. Komisje miały charakter kolegialny i składały się z 14-15 komisarzy, których wybierał sejm na dwa lata.
W konstytucji znalazły się również przepisy dotyczące wojska polskiego. W uchwale sejmowej przyjęto, że jego wielkość ma wynosić 100 tys. okazało się jednak, że aby zrealizować ten cel zabrakło środków. W tej sytuacji obniżono liczbę wojska do 65 tys. w 1788 r. powołano do życia Komisję Wojskową.
Konstytucja 3 Maja nie określiła stosunku prawnego pomiędzy Polską a Litwą. Wielokrotnie w trakcie obrad sejmu wnoszono wnioski o zniesienie unii polsko-litewskiej. 20 października 1791 r. został wydany dokument pt. „Zaręczenie wzajemne Obojga Narodów”. Utrzymano w nim federacyjny charakter państwa, na zasadzie równości Litwy i Korony. W powyższym dokumencie uznano również podmiotowość Wielkiego Księstwa Litewskiego. Co trzeci sejm miał się odbywać w Grodnie. Na Litwie zostały zachowane urzędu centralne oraz skarb.
W wyniku reform zaproponowanych przez Konstytucję 3 Maja Polska stała się nowoczesną monarchią konstytucyjną. Uchwalenie ustawy zasadniczej stało się podstawą do zmian ustrojowych jakie miały zachodzić w Polsce. Od dnia uchwalenia konstytucji do maja 1792 r. okres ten określany jest w historiografii jako ustrój Trzeciego Maja. Zwolennicy zmian byli przekonani, że odzyskana przez Polskę suwerenność ma stały charakter. Poparła ją również opinia publiczna, która nie zdawała sobie sprawy z zagrożenia ze strony Rosji. Dzień 3 Maja stał się najważniejszym dniem w polskim kalendarzu. Konstytucja jawiła się jako symbol dążeń o charakterze niepodległościowym oraz polskiej suwerenności.