Procesy urbanizacyjne

kategoria: Ludność

Urbanizacja jest to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast, aglomeracji miejskich i układów metropolitalnych oraz do wzrostu liczby ludności miejskiej (albo liczby ludności żyjącej według wzorców miejskich) i jej udziału w ogólnej liczbie ludności kraju (regionu).

 

Współczesne procesy urbanizacji prowadzą w szczególności do:

  • dalszego rozwoju istniejących miast i powstawania nowych miast;
  • tworzenia się aglomeracji miejskich o różnym charakterze;
  • łączenia się aglomeracji miejskich w wieloprzestrzenne układy metropolitalne, które integrując się funkcjonalnie, tworzą megapolis.
  • urbanizacji obszarów wiejskich, w której wyniku zanika dychotomia miasto – wieś.

 

Procesy urbanizacji związane z przemianami społeczno – ekonomicznymi i demograficznymi współczesnego świata przebiegają na różnych płaszczyznach. Chcąc je ujmować całościowo, trzeba mówić o urbanizacji:

  • demograficznej, czyli wzroście liczby i odsetka ludności miejskiej w wyniku wzmożonych migracji do miast;
  • ekonomicznej, która polega na wzroście liczby i odsetka zatrudnionych w pozarolniczych działach gospodarki, najpierw w przemyśle i budownictwie, a następnie w usługach;
  • przestrzennej, która polega na upowszechnianiu się miejskiego stylu życia zarówno wśród ludności napływającej do miast, jak również pozostającej na obszarach wiejskich.

 

Procesy urbanizacji zmieniają swój charakter oraz dynamikę w zależności od stopnia zaawansowania – fazy urbanizacji. Najczęściej wyróżnia się cztery fazy urbanizacji: urbanizację, suburbanizcję, dezurbanizację i reurbanizację.

 

W fazie urbanizacji i suburbanizacji zwiększa się koncentracja ludności – najpierw w miastach, a z czasem głównie w aglomeracjach miejskich oraz w ich strefach peryferyjnych – postępująca wraz z koncentracją przemysłu, urządzeń infrastruktury technicznej i usług.

 

Pod koniec fazy suburbanizacji dają się już zauważyć tendencje odśrodkowe, polegające na odpływie ludności z obszarów centralnych aglomeracji na ich peryferie, czemu sprzyja rozwój motoryzacji indywidualnej oraz ogólnodostępnych systemów komunikacji.

 

W fazie dezurbanizacji i reurbanizacji nasila się dekoncentracja ludności, polegająca na intensywnym jej odpływie już nie tylko z obszarów centralnych aglomeracji, ale też z ich stref peryferyjnych na obszary bardziej oddalone. Sprzyja temu dalszy rozwój motoryzacji indywidualnej i ogólny wzrost dobrobytu. Nie mniej ważne są też procesy zachodzące w sferze produkcji materialnej, a zwłaszcza w przemyśle, który – modernizując się i automatyzując – uwalnia znaczne rezerwy siły roboczej, z czasem wchłaniane przez rozwijający się sektor usług. Wzrost zaludnienia w tym sektorze nie może jednak powstrzymać postępującej deglomeracji, gdyż instytucje świadczące usługi (w szczególności oświatowe i socjalne) zbliżają się do nowych miejsc osadnictwa.

 

Zjawiska te prowadzą nieuchronnie do przestrzennej ekspansji miast, ich łączenia się i powstawania wielkich obszarów zurbanizowanych.

 

Urbanizacja w KWR weszła już na dobre w fazę reurbanizacji. Charakteryzuje się ona zupełnym przewartościowaniem czynników urbanizacji oraz konsekwencjami zaprzeczającymi niekiedy tradycyjnemu rozumieniu tych zjawisk.

 

Wytworami procesów urbanizacji są rozwinięte układy miast, często funkcjonalnie ze sobą powiązanych oraz aglomeracje miejskie i wielkie zespoły metropolitalne o różnym charakterze, które integrując się, mogą utworzyć megapolis.

 

Aglomeracja miejska jest to zespół jednostek osadniczych, którego potencjał gospodarczy i ludnościowy oraz powiązania funkcjonalne ilościowo i jakościowo różnią się od innych elementów układu osadniczego kraju (regionu). Aglomeracje dzielą się na monocentryczne i policentryczne.

 

Aglomeracja monocentryczna posiada jeden obszar centralny, o dominującej koncentracji ludności i funkcji społeczno – gospodarczych oraz niejednokrotnie kilka pierścieni zewnętrznych, wyraźnie podporządkowanych centrum. W aglomeracji tego typu gęstość zaludnienia oraz intensywność życia społeczno – gospodarczego wyraźnie maleją w miarę oddalania się od centrum (np. aglomeracje Paryża, Londynu, Berlina i Warszawy).

Aglomeracja policentryczna – konurbacja (np. Górnośląski Okręg Przemysłowy, Zagłębie Ruhry, Zagłebie Donieckie) składa się z wielu równorzędnych pod względem potencjału demograficznego i gospodarczego obszarów centralnych, które podporządkowały sobie mniejsze ośrodki satelitarne. Konurbacje ukształtowały się w wyniku koncentracji przemysłu i ludności, głównie na obszarach wydobycia surowców mineralnych.

 

W miarę postępujących zmian struktury ekonomicznej, wyrażających się modernizacji i automatyzacji przemysłu oraz we wzroście znaczenia usług najpierw trzeciego, a następnie czwartego sektora, a także w wyniku podnoszenia się stopy życiowej ludności oraz burzliwego rozwoju motoryzacji indywidualnej i systemów komunikacji publicznej, aglomeracje ekspandują przestrzennie, tworząc układy metropolitalne. Procesy integracyjne zachodzące w tych układach prowadzą z czasem do powstania nowych jakościowo struktur funkcjonalno  -  przestrzennych, które nazwano megapolis.

 

Megapolis powstaje w wyniku łączenia się stref zabudowy jednorodzinnej i związanych z nią usług rozwijających się wokół poszczególnych metropolii i dużych miast. Obecnie na świecie wyróżnia się 4 inne obszary megalopolis:

  1. Sansan Megalopolis (San Francisko, San Jose, Sacramento, Los Angeles, San Bernardino, Santa Barbara, San Diego).
  2. Okręg Przyjeziorny w USA i Kanadzie (Milkwaukee- Chicago- Gary- South Bend- Toledo- Detroit- Cleveland- Buffalo- Hamilton- Tronto)
  3. W Japonii (Jokohama i Osaka- Kioto- Kobe)
  4. W krajach Beneluksu (Bruksela- Antwerpia, Breda, Rotterdam- Utrecht- Amsterdam).

Procesy urbanizacyjne w poszczególnych rejonach świata, przebiegają z różnym natężeniem. Świadczy o tym bardzo zróżnicowany wskaźnik urbanizacji. Generalnie największe różnice w dynamice procesu i jego formach występują miedzy krajami słabo i wysoko rozwiniętymi.

 

Kraje słabo rozwinięte gospodarczo dzielimy na 3 grupy:

  • kraje najsłabiej rozwinięte, gdzie proces urbanizacji dopiero się rozwija –Kraje afrykańskie, oraz niektóre państwa poł i poł-wsch Azji : Pakistan, Neapol, Bangladesz, Wietnam (W strukturze gospodarki tych pastw dominuje rolnictwo, elektem jest to iż łatwiej znaleźć pracę na wsi niż w mieście. Migracja ze wsi do miast jest powolna) wskaźnik urbanizacji jest niewielki wynosi 30%
  • państwa, które wkroczyły w fazę suburbanizacji: Indie, Chiny, Egipt, Filipiny. Obszary te charakteryzuje gwałtowny rozwój dużych miast, spowodowany napływem ludności wiejskiej (wynik przeludnienia i eksplozji demograficznej)
  • kraje Ameryki Łacińskiej, które określa się jako państwa o urbanizacji pozornej. Argentyna i Urugwaj- 86%, Brazylia- 77%, Meksyk- 71%, Peru- 70%, Wysoki wskaźnik urbanizacji tych krajów, jest skutkiem braku miejsc pracy na wsi. Ludność wiejska, na ogół wykwalifikowana , wędruje do miast, szukając jakiejkolwiek pracy. Pozornie zatem zwiększa się wskaźnik urbanizacji, ale miasta tych krajów nie mają tak rozwiniętego przemysłu i usług, aby mogły zapewnić miejsca stałej pracy napływającej ludności wiejskiej)


Zupełnie inaczej przebiega proces urbanizacji w krajach wysoko rozwiniętych, które fazę suburbanizacji przeszły w XIX i na początku XX wieku. Główną cechą tego procesu jest wyludnianie się regionów metropolitalnych. ( z miast ucieka przede wszystkim ludność biała, klasy średniej i wyższej, a napływa ludność kolorowa głównie czarna, o niższych kwalifikacjach i niższym statusie społeczno - ekonimicznym.

 

Obszary silnie uprzemysłowione i zurbanizowane:

  • Europa – Zagłębie Ruhry, GOP, Lipsk-Halle , Zagłębie Donieckie, Nowa Ziemia;
  • Azja – Tokio-Jokohama, Osaka-Kobe, Pekin-Tiencin, południowy Ural, Zatoka Perska;
  • Ameryka Północna – Zagłębie Apallahijskie, obszary na południe od Wielkich Jezior, Los Angeles;
  • Ameryka Południowa – Itabira, jezioro Maracaibo i inne;
  • Afryka – Transwal, Katanga;
  • Australia – Broken Hill

 

Deglomeracja – rozproszenie osadnictwa jest planową działalnością urbanistyczną mającą przeciwdziałać dalszemu rozrastaniu się wielkich aglomeracji miejskich. Może ona polegać na przenoszeniu istniejących zakładów pracy poza obręb aglomeracji – deglomeracja czynna – bądź też na kompleksowych działaniach sprzyjających lokowaniu Nawych zakładów w odległych strefach zewnętrznych aglomeracji – deglomeracja bierna.

 

Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji.


Do pozytywnych zjawisk, związanych z istnieniem wielkich miast należą:
-możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania
-urozmaicone oferty pracy
-możliwości edukacyjne- podwyższanie lub zmiana zawodu
-istnienie służby zdrowia, instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych, handlowych, finansowych i ubezpieczeniowych
-szybkie komunikowanie się mieszkańców
Wymienione zjawiska powodują, że wielkie miasta są ośrodkami kulturotwórczymi i stanowią miejsce realizacji osiągnięć naukowo- technicznych w danym kraju.

Do negatywnych zjawisk związanych z istnieniem wielkich miast należą:
-pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego i to nie tylko w centrum miasta i strefie podmiejskiej, ale również w dalszych regionach kraju, a nawet kontynentu, powodowane przemieszczaniem się wytworzonych w miastach pyłów, gazów i ścieków.
-szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych
-wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm, narkomania)
-znieczulica społeczna
-nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności
-wzrost liczby bezdomnych
-przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców (korki)
-powstawanie dzielnic nędzy
-brak miejsc parkingowych
-wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym
-powstawanie „subkultur”
-gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem
-deficyt wody.

Procesy urbanizacyjne
  • Procesy urbanizacyjne